Trong không gian tĩnh lặng của một buổi trà đạo, nơi mọi chuyển động đều mang ý nghĩa thiền định và lễ nghi, không có vật dụng nào vừa khiêm nhường vừa cao quý như Chawan – chiếc bát trà.
Từ bao đời nay, Chawan không chỉ là dụng cụ để uống trà, mà là biểu tượng chứa đựng triết lý sâu xa của trà đạo: sự tinh tế, tôn kính, và vẻ đẹp từ những điều bình dị.
1. Chawan – Nơi Trà Trở Thành Thiền
Chawan (茶碗 – “Trà oản”) là chiếc bát được dùng trong nghi lễ trà đạo Nhật Bản suốt hàng thế kỷ. Nhưng nó không chỉ đơn thuần là một vật chứa. Trong buổi trà, Chawan chính là tâm điểm kết nối giữa chủ và khách, giữa con người và thiên nhiên, giữa vật chất và tinh thần.
Chủ nhà nâng niu từng chuyển động khi lau Chawan, pha trà trong đó, rồi trân trọng trao tay vị khách. Người thưởng trà đỡ lấy bát, chiêm ngưỡng hình dáng, cảm nhận độ nặng nhẹ, màu men, nhiệt độ rồi mới từ tốn đưa lên môi. Mỗi lần truyền tay, Chawan như đang kể một câu chuyện – câu chuyện của sự tĩnh lặng và hiện diện.
2. Hành Trình Lịch Sử Của Chawan
Chawan có nguồn gốc từ Trung Quốc và Triều Tiên, nhưng qua dòng chảy thời gian, nó đã được Nhật Bản hóa hoàn toàn, trở thành linh hồn của trà đạo.
-
Thời kỳ đầu, giới quý tộc Nhật ưa chuộng các loại Chawan nhập khẩu từ Trung Hoa với kỹ thuật men sứ tinh xảo.
-
Đến thời kỳ phát triển mạnh mẽ của Thiền tông và triết lý Wabi-Sabi, các nghệ nhân Nhật Bản bắt đầu chế tác những chiếc bát mang tinh thần mộc mạc, bất toàn nhưng đầy thi vị – phản ánh triết lý “vẻ đẹp trong sự không hoàn hảo”.
3. Cấu Tạo Một Chiếc Chawan
Một chiếc Chawan hoàn chỉnh gồm nhiều phần, mỗi chi tiết đều được đặt tên và có ý nghĩa riêng:
-
Kuchi (口) – Miệng bát: nơi môi chạm vào trà.
-
Dou (胴) – Thân bát: nơi tạo nên hình dáng và phong thái tổng thể.
-
Koshi (腰) – Eo bát: điểm thắt giữa, giúp cầm nắm dễ hơn.
-
Koudai (高台) – Chân đế: nâng đỡ toàn bộ Chawan.
-
Mikomi (見込み) – Lòng bát: nơi trà đọng lại và tạo lớp bọt matcha.
-
Chakinzure, Chasenzure, Cha-damari – Các phần tiếp xúc với khăn lau, chổi đánh trà, và nơi trà đọng lại – mỗi chi tiết đều liên quan đến kỹ thuật trà đạo.
4. Những Dáng Chawan Kinh Điển
Chawan được làm thủ công và không có chiếc nào giống chiếc nào. Tuy nhiên, theo mùa và mục đích sử dụng, người ta phân loại Chawan theo những dáng cơ bản sau:
🥣 Wan-nari (椀形) – Dáng bát cổ điển
Thân cong nhẹ, dễ cầm, dễ đánh trà. Là dáng phổ biến nhất trong các buổi trà đạo.
🐛 Mayu-gata (繭形) – Dáng kén tằm
Thon ở thân, loe ở miệng. Gợi cảm giác mềm mại, thanh thoát.
🧱 Hantsutsu-gata (半筒形) – Dáng bán trụ
Miệng rộng, thân thẳng. Dễ đánh trà, đặc biệt là trong dòng gốm Raku nổi tiếng.
🧊 Tsutsu-gata (筒形) – Dáng ống trụ
Thành cao, giữ nhiệt tốt. Thường dùng vào mùa đông.
🌸 Hatazori-gata (端反り型) – Dáng hoa nở
Miệng loe ra ngoài như hoa tulip. Đẹp mắt nhưng khó kiểm soát khi rót.
⛲ Ido-gata (井戸型) – Dáng giếng nước
Mộc mạc, bất đối xứng. Là kiểu Chawan tiêu biểu cho thẩm mỹ Wabi-Sabi.
🌲 Sugi-nari (杉形) – Dáng cây tuyết tùng
Thân thẳng, hơi hình nón, cân đối, gợi cảm giác vững vàng.
💫 Dojimari-gata (胴締型) – Dáng thắt eo
Thân có điểm thắt giúp cầm nắm dễ dàng, rất được ưa chuộng trong các buổi trà.
🔮 Tenmoku-gata (天目型) – Dáng Thiền môn
Dáng hình nón với men sẫm màu, thường là men đen hoặc có vân lấp lánh như thiên hà – được xem là quốc bảo Nhật Bản.
🌞 Hira-gata (平型) – Dáng phẳng
Miệng rộng, đáy nông, làm trà nguội nhanh – lý tưởng cho mùa hè.
🐎 Badarai-gata (馬盥型) – Dáng máng ngựa
Lai giữa dạng phẳng và trụ, đặc trưng bởi độ rộng và đáy bằng.
👡 Kutsu-gata (沓形) – Dáng guốc gỗ
Do trà nhân Furuta Oribe sáng tạo – phá cách, không đối xứng, thể hiện tinh thần tự do trong nghệ thuật.
5. Chawan – Mỗi Chiếc Là Một Vũ Trụ Riêng
Trong trà đạo, không có chiếc bát nào được chọn ngẫu nhiên. Từng Chawan được lựa chọn kỹ càng theo mùa, phong cách, khách mời và tinh thần buổi trà. Người nghệ sĩ làm gốm không chỉ tạo ra một vật dụng, mà đang thổi hồn vào từng thớ đất, từng nét vẽ men.
Với người thưởng trà, nâng một chiếc Chawan trong tay không chỉ là chạm vào đất, men và trà – mà là chạm vào tâm hồn của Nhật Bản.