Trang chủ Liên hệ

Văn hóa trà đạo độc đáo Nhật Bản

Sở Kiều Diệp 26/05/2025

Nghệ thuật thưởng thức trà trong văn hóa Nhật Bản từ lâu đã trở thành một nét đặc sắc làm nên “thương hiệu” của xứ sở Phù Tang. Văn hóa trà đạo Nhật Bản không chỉ độc đáo bởi sự tỉ mỉ, tinh tế về phong cách pha chế mà còn là cảm thức nghệ thuật được hàm chứa bên trong.

1. Trà đạo Nhật Bản là gì?

Trà đạo theo tiếng Nhật còn gọi là “chanoyu” hoặc “sado”, được dịch trực tiếp với nghĩa là “lối uống trà”. Trà đạo được xem là sự nâng cấp từ hoạt động phục vụ đồ uống đơn giản cho khách thành nghệ thuật biểu diễn về phương thức chuẩn bị và pha chế trà. 

2. Ý nghĩa của trà đạo Nhật Bản

Ý nghĩa của trà đạo Nhật Bản được biết đến thông qua hình thức chuẩn bị, pha chế cùng một số nghi thức trà đạo. Điều này giúp trà nhân đưa tâm trở về, hòa vào nét mộc mạc của tự nhiên, thân – tâm – trí được thanh tịnh. Đó là ý nghĩa hàng đầu của việc thưởng trà, không chỉ đơn thuần là cảm nhận hương vị trà thông qua uống từng ngụm trà. Bởi vậy mà yếu tố quan trọng đối với trà đạo Nhật Bản chính là không gian thực hiện cần được bài trí và sắp xếp gần gũi với thiên nhiên. Điều này giúp họ có thể thưởng ngoạn cảnh vật song song với thưởng trà trong suốt bốn mùa trong năm. Đồng thời, người Nhật cũng cho rằng việc gần gũi với thiên nhiên thúc đẩy họ chiêm nghiệm được nhiều nét thanh tao, nâng năng lực giác ngộ, trân quý những điều tốt đẹp đang hiện hữu.

Do đó, không gian thực hiện trà đạo của Nhật Bản là rất quan trọng. Người Nhật thường xây các phòng trà và bài trí sao cho gần gũi nhất với thiên nhiên, giúp người thưởng thức có thể ngắm được cảnh vật thiên nhiên 4 mùa. Người Nhật cho rằng môi trường thưởng trà như vậy giúp họ tìm kiếm được vẻ đẹp trong cõi thế tục, gia tăng khả năng giác ngộ và đánh thức sự trân trọng cái đẹp.

3. Lịch sử văn hóa trà đạo Nhật Bản

Trà đạo của Nhật Bản bắt nguồn từ Thiền Tông Phật giáo. Vào cuối thế kỷ thứ VI, các học giả Nhật đã thể hiện sự quan tâm lớn đến Phật giáo nên đã đến Trung Quốc để nghiên cứu về tôn giáo. Tại đây, các học giả, nhà sư được tiếp xúc với văn hóa trà của Trung Quốc và hình thành nên sự yêu thích mãnh liệt. Sau đó, họ đem về quê nhà để phát triển thành nghệ thuật trà đạo của riêng mình,

 

Vào thế kỷ 12, một cao tăng người Nhật tên Eisai đã sang Trung Hoa tham gia một khóa học đạo. Chính ông là người viết ra cuốn sách “Khiết trà dưỡng sinh khí” nói về các thú uống trà. Khi trở về nước, vị sư này đã mang theo một loại bột trà xanh (matcha) cùng một số hạt trà về trồng ở sân chùa. Nói về matcha, thời đó chỉ được sử dụng như một vị thuốc, sau đó dần trở thành một thức uống xa hoa chỉ dành cho giới thượng lưu sử dụng.

Một số quy tắc của một buổi tiệc trà dần được hình thành bởi giới Samurai là giai cấp thống trị ở Nhật lúc bấy giờ. Nhà sư Sen no Rikyu – một trong những thương nhân giàu có đã kế thừa và hoàn thiện lễ nghi của một buổi tiệc trà. Cuối thời Edo (1603-1868), thưởng trà đạo là đặc quyền của nam giới. Đến thời Meiji (1868-1912) thì phụ nữ chính thức được tham gia vào tiệc trà.

Với công dụng thư giãn cùng hương thơm, hương vị đặc biệt hấp dẫn nhiều người Nhật đến với bộ môn nghệ thuật này. Dần dần, uống trà được người Nhật cải tiến kết hợp cùng tinh thần thiền để nâng cao nghệ thuật thưởng trà.

Từ thế kỷ XII, nghệ thuật trà đạo của Nhật Bản đã rất phát triển và lan rộng khắp đất nước. Trà đạo không còn gắn liền với các tu sĩ Phật giáo, bất kỳ người thuộc tầng lớp nào cũng đều có thể trở thành trà sư như Thiên Hoàng, Samurai, quý tộc, người giàu cho đến dân thường. Sen Rikyu là người nổi tiếng nhất trong tất cả các trà sư của Nhật Bản. Ông cũng chính là người viết ra 7 quy tắc về trà để giải thích ý nghĩa và thái độ của ông đối với trà.

4. Các trường phái trà đạo ở Nhật Bản

Trà đạo của Nhật Bản được phân chia thành nhiều trường phái với những điểm khác biệt đầy tinh tế.

Urasenke là trường phái trà đạo lớn nhất, có hơn một nửa trà nhân trên toàn Nhật Bản. Ưu tiên hàng đầu của trường phái này là sự hài lòng của khách hàng nên những trà sư thường chú trọng tới cách dùng những dụng cụ chất lượng và sắp xếp chúng nhằm gây ấn tượng đối với khách hàng.

Cổng vào Kabuto Mon, một cơ sở của trường phái Trà đạo Urasenke Konnichi tại Kyoto

     Đặc điểm của trường phái Urasenke:

Tinh thần hòa nhã và tiếp cận rộng mở: Urasenke có khuynh hướng cởi mở, linh hoạt trong cách giảng dạy và truyền bá Trà đạo, giúp người nước ngoài dễ tiếp cận hơn.

Cách pha trà (点前, temae): Dùng khăn chùi miệng chén trà (chakin) với động tác nhẹ nhàng hơn Omotesenke. Khi đánh bột trà (抹茶, matcha), Urasenke thường tạo lớp bọt mịn dày trên mặt trà — đây là điểm rất đặc trưng.

Các loại trà cụ (茶道具, chadōgu): Có sự lựa chọn và sử dụng đa dạng, phong phú hơn về kiểu dáng và chất liệu.

Người đứng đầu đời hiện nay (2025): Sen Sōshitsu XVI (千宗室 十六代目).

Trường phái Omotesenke chú trọng hơn vào sự đơn giản và tôn trọng những truyền thống cũ. Trà sư phái Omotesenke thích sử dụng các công cụ đơn giản hơn để pha trà. Đồng thời phong cách pha trà của họ cũng làm cho trà ít sủi bọt hơn để cảm nhận sự sâu lắng của hương vị trà đem lại.

Cổng chính của khu điền trang Omotesenke Fushin'an, Kyoto.

     Đặc điểm của trường phái Omotesenke:

Phong cách trang nhã, giản dị và tĩnh lặng (wabi-sabi sâu sắc). Rất coi trọng sự khiêm nhường, đơn sơ trong từng động tác, cách bày biện và sử dụng trà cụ.

Cách pha trà (点前, temae):

Khi đánh trà, Omotesenke chỉ đánh nhẹ để tạo lớp bọt mỏng hoặc không bọt — khác với Urasenke thường tạo lớp bọt dày.

Khăn chùi miệng chén trà (chakin) thường được gập khác so với Urasenke.

Trà cụ (茶道具, chadōgu):

Ưa dùng những món trà cụ mang vẻ cổ kính, mộc mạc, nhiều món có màu sắc trầm và ít kiểu cách.

Trọng sự đơn sơ và ẩn chứa giá trị sâu xa hơn là hình thức.

Tổng đàn (本家):

Đặt tại Kyoto với tên gọi Fushin'an (不審庵) — căn nhà trà (茶室, chashitsu) chính truyền đời của Omotesenke.

Người đứng đầu hiện nay (2025): Sen Sōshitsu XV (千宗室 十五代目)

Mushakojisenke là trường phái trà đạo với đặc trưng của sự tinh gọn. Theo đó các trà sư Mushakojisenke loại bỏ tối đa sự lãng phí trong phòng trà cũng như các hành động không cần thiết.

Bộ đồ dùng pha trà của Mushakōjisenke

     Đặc điểm trường phái Mushakōjisenke:

Tinh thần khiêm nhường, kín đáo và cốt lõi là wabi-sabi sâu sắc.

Phong cách trà đạo giản dị hơn, thiên về sự tĩnh tại và trang nghiêm.

Cách pha trà (点前, temae):

Cách đánh trà của Mushakōjisenke cũng giống Omotesenke ở chỗ tạo lớp bọt mỏng hoặc không bọt.

Nghi thức sử dụng khăn (chakin) và động tác nhẹ nhàng, ít biểu diễn, tập trung vào sự yên lặng và nội tâm.

Trà cụ (茶道具, chadōgu):

Ưa chuộng những món trà cụ cổ điển, màu sắc trầm, mộc mạc.

Phong cách thiết kế phòng trà và trà cụ mang dáng vẻ cổ kính, rất ít khi thay đổi theo thời đại.

Tổng đàn (本家):

Đặt tại Kyoto với tên gọi Kankyuan (官休庵) — là ngôi nhà trà chính truyền thống của dòng này.

Người đứng đầu hiện nay (2025): Sen Sōshu (千宗守 十五代目).

5. Dụng cụ để pha trà đạo Nhật Bản

Bộ dụng cụ để pha trà đạo Nhật Bản thường có rất nhiều món như sau:

Bộ trà cụ cơ bản

6. Loại trà được dùng trong nghệ thuật trà đạo Nhật Bản

Trà được xem là một phần quan trọng để tạo nên một buổi trà đạo hoàn chỉnh của người Nhật Bản. Hiện nay có khá nhiều loại trà được dùng trong nghệ thuật trà đạo Nhật Bản như:

Trà Sencha là loại phổ biến của Ryokucha (trà xanh) với lá trà được hấp ngay khi còn tươi, sau đó vừa vò và sao khô nên có hương vị thơm ngon hơn các loại trà khác. Hương vị của Sencha thanh mát vì cân bằng được giữa vị ngọt và chan chát, se se.  

Gyokuro là một loại trà xanh thượng hạng của xứ Phù Tang. Trà Gyokuro sử dụng lá chè giống Matcha. Lá trà được hái từ đồi chè và được cản nắng trong một thời gian nhất định. Vì vậy nên Gyokuro có mùi hương cực kỳ tươi mát, sảng khoái, thanh thuần khiến người uống lưu luyến khó quên.

Nhắc đến trà Nhật Bản thì chúng ta không thể quên nói đến Matcha. Bột trà Matcha được hái từ lá non được che bởi màng/vải mỏng để ngăn ánh sáng mặt trời tiếp cận. Sau khi hái sẽ được hấp, sấy khô, đồng thời loại bỏ gân lá, thân mảnh và nghiền thành bột. Matcha được hòa trong nước để thưởng thức, hương vị ngọt chát và giàu dinh dưỡng.

7. Không gian thưởng thức trà đạo đúng điệu

Phòng trà hay còn gọi trà thất (Chashitsu) là những căn phòng, ngôi nhà được dành riêng cho mục đích duy nhất là trà đạo. Không gian bên trong được bày biện khá đơn giản với những dụng cụ và đồ trang trí. Trong đó, các món đồ trang trí cần phải gần gũi và quen thuộc với mọi người như hoa cỏ, tranh thư pháp...

Theo truyền thống, phòng trà có độ rộng đủ chứa bốn chiếc chiếu rưỡi tatami. Trong đó chiếc chiếu trung tâm là nơi bày biện dụng cụ pha trà để các trà nhân chiêm ngưỡng. Khi bước vào trà thất, bạn sẽ cảm nhận được sự bình yên, thư giãn tuyệt đối.

8. Những nghi thức khi thưởng thức trà đạo Nhật Bản

Trà đạo Nhật Bản nổi tiếng vì đầy tính nghi thức và tượng trưng:

Một đồi chè tại Nhật

(Nguồn: Sưu Tầm)

Nhật Bản luôn là đất nước nổi tiếng với văn hóa thưởng trà độc đáo. Nếu có cơ hội tham quan du lịch tại Nhật Bản hãy một lần trải nghiệm thử những phong cách trà và các loại trà tại đây!!!

Xem thêm: Indigo - Nghề nhuộm vải màu chàm thủ công Nhật Bản.

🍀🍀🍀

 

Bài viết liên quan